Văn hóa đồng bào các dân tộc thiểu số (DTTS) là một bộ phận quan trọng, cấu thành của văn hóa Việt Nam, là tài sản quý giá của đất nước góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Đắk Nông có 40 dân tộc cùng sinh sống, trong đó, đồng bào DTTS chiếm khoảng 32% dân số toàn tỉnh, dân tộc M’nông, Mạ và Ê đê là 3 dân tộc sinh sống lâu đời ở địa phương, chiếm trên 30% tổng số DTTS toàn tỉnh.

Để bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống tốt đẹp của đồng bào các DTTS, nhiều chương trình, đề án bảo tồn đã tỉnh được triển khai có hiệu quả. Thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2025 và định hướng giai đoạn 2026 - 2030, thời gian qua, công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh Đắk Nông có nhiều chuyển biến tích cực, thiết thực và hiệu quả, góp phần nâng cao đời sống văn hóa vùng đồng bào DTTS ở địa phương.

Dự án 6, Bảo tồn, phát huy giá trị văn hoá truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch là một trong mười dự án thành phần thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, giai đoạn 1 từ năm 2021 đến năm 2025 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1719/QĐ-TTg, ngày 14/10/2021 và được điều chỉnh một số tại Quyết định số 920/QĐ-TTg ngày 14/5/2025. Trên cơ sở hướng dẫn của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, sự chỉ đạo quyết liệt của Tỉnh ủy trong việc ban hành các nghị quyết về bảo tồn phát triển văn hoá; HĐND, UBND tỉnh trong việc phân bổ, giao kế hoạch vốn, phê duyệt danh mục cho các sở, ngành, đơn vị thực hiện kịp thời; Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch đã phối hợp chặt chẽ với các sở, ban, ngành và UBND các huyện, thành phố trong việc đề xuất xây dựng các nội dung, mục tiêu, nhiệm vụ và tham mưu các văn bản chính sách có liên quan đến Chương trình. Đồng thời, hướng dẫn các địa phương trong việc đăng ký các mục tiêu, nhiệm vụ phù hợp với chức năng, nhiệm vụ của cơ quan đơn vị và đảm bảo việc phân cấp về nguồn vốn theo quy định hiện hành. Do đó, việc triển khai thực hiện Dự án được thuận lợi, có sự thống nhất từ tỉnh đến cơ sở và đạt được những kết quả đáng ghi nhận. Đến nay, đã giải ngân được 32,068 tỷ đồng (trong đó, nguồn ngân sách Trung ương 18,856 tỷ đồng; ngân sách địa phương 13,212 tỷ đồng), đạt tỷ lệ thực hiện 58% với 14/19 nội dung thành phần.

Với nguồn kinh phí từ Dự án 6, đã hỗ trợ hoạt động cho 27 đội văn nghệ truyền thống; 10 nghệ nhân nhân dân, nghệ nhân ưu tú người DTTS trong việc lưu truyền, phổ biến, truyền dạy văn hoá truyền thống trong cộng đồng; tổ chức 07 lớp tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ, truyền dạy văn hóa phi vật thể; phục dựng 01 lễ hội truyền thống tại huyện Đắk Mil; thực hiện 01 cuộc khảo sát, kiểm kê, sưu tầm, tư liệu hóa di sản văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS; hỗ trợ 02 chương trình nghiên cứu, phục hồi, bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa phi vật thể các DTTS có nguy cơ mai một; hỗ trợ đầu tư xây dựng 02 điểm đến du lịch tiêu biểu tại Bon N'Jriêng, xã Đắk Nia, thành phố Gia Nghĩa và Buôn Buôr, xã Tâm Thắng, huyện Cư Jút…

Ngoài ra, tỉnh Đắk Nông đã chú trọng bảo tồn và phát huy giá trị các di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh bằng việc hỗ trợ chống xuống cấp công trình di tích lịch sử quốc gia; các địa điểm về phong trào đấu tranh chống thực dân Pháp của đồng bào M’Nông do N’Trang Lơng lãnh đạo tại xã Đắk Buk So, huyện Tuy Đức; xây dựng hỗ trợ đầu tư bảo tồn 02 bon văn hóa truyền thống tiêu biểu tại Bon Pi Nao, xã Nhân Đạo, huyện Đắk R’Lấp và Bon N’Drung Lu, xã Đắk N’Drung, huyện Đắk Song trở thành bon văn hóa tiêu biểu để đón khách du lịch.

Tái hiện nghi lễ cúng bến nước của người M’nông Preh, xã Nâm Nung, huyện Krông Nô, tỉnh Đắk Nông

Công tác bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số còn được thể hiện ở hoạt động tăng cường xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở, xây dựng hệ thống thiết chế văn hóa đồng bộ. Các cấp, ngành đã hỗ trợ đầu tư xây dựng 42 thiết chế văn hóa, thể thao; 19 bộ trang thiết bị hỗ trợ cho thiết chế văn hóa, thể thao tại các thôn vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi… qua đó, tạo tiền đề về không gian, địa điểm để các lễ hội văn hóa, các câu lạc bộ văn hóa, văn nghệ, diễn xướng dân gian của đồng bào các dân tộc tổ chức, hoạt động trình diễn, truyền dạy, góp phần nâng cao mức hưởng thụ văn hóa cho đồng bào.

Cùng với đó, Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch đã phối hợp với các sở, ngành, địa phương đẩy mạnh việc khai thác hiệu quả giá trị bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số vùng sâu, vùng xa, khu vực biên giới để tạo thành các sản phẩm du lịch nhằm bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống đặc sắc, gắn với phát triển du lịch.

Nhằm quảng bá rộng rãi giá trị văn hoá truyền thống tiêu biểu của các dân tộc thiểu số, gắn việc bảo vệ, phát huy giá trị văn hoá truyền thống với công tác phát triển du lịch cộng đồng; từng bước xây dựng sản phẩm du lịch văn hoá đặc trưng trong khai thác, phát triển du lịch, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội ở địa phương nhất là vùng đồng bào dân tộc thiểu số, Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch đã tổ chức trưng bày triển lãm tranh, ảnh để tuyên truyền giá trị văn hóa truyền thống tiêu biểu của các dân tộc thiểu số tỉnh Đắk Nông; xuất bản ấn phẩm “Ẩm thực và sản vật tỉnh Đắk Nông”; tái bản ấn phẩm “Cẩm nang du lịch Đắk Nông”; thực hiện quảng bá các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số tỉnh Đắk Nông gắn với phát triển du lịch trên chuyên mục “Đắk Nông - Ẩm thực và Đặc sản” phát trên Đài phát thanh và Truyền hình tỉnh Đắk Nông; tổ chức hội nghị tập huấn công tác phát huy giá trị văn hoá truyền thống các DTTS gắn với phát triển du lịch cộng đồng…

Bên cạnh những kết quả đạt được, việc triển khai thực hiện Dự án 6 vẫn còn gặp những khó khăn nhất định: công tác tuyên truyền, giáo dục và vận động quần chúng tham gia giữ gìn văn hóa, lịch sử truyền thống chưa được tiến hành thường xuyên và sâu rộng đến tầng lớp dân cư trên địa bàn. Thế hệ trẻ không tha thiết với sinh hoạt văn hóa dân gian, coi nhẹ những giá trị văn hóa truyền thống, dẫn tới nguy cơ làm đứt đoạn với truyền thống văn hóa dân tộc. Công tác sưu tầm di sản văn hóa, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá bản địa được triển khai nhưng chưa thực hiện sâu rộng. Đội ngũ cán bộ làm công tác văn hóa ở các cấp còn nhiều bất cập, năng lực hạn chế; tính sáng tạo nghệ thuật trong các tầng lớp nhân dân chưa được khơi dậy và phát huy…

Để bảo tồn, gìn giữ những nét đẹp văn hóa với phát triển du lịch, nâng cao đời sống người dân, hoàn thành các nhiệm vụ thuộc Dự án 6, Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi trên địa bàn tỉnh trong năm 2025 và những năm tiếp theo, Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền bằng nhiều hình thức, phong phú, đa dạng nhằm nâng cao nhận thức của nhân dân đối với việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc; nhất là đối tượng thanh thiếu niên thông qua các công trình văn hóa, các di tích lịch sử và các chương trình, hoạt động, như lễ thắp nến tri ân; hành trình đến với khu di tích lịch sử… cổ vũ Nhân dân bảo tồn, gìn giữ và phát huy những giá trị truyền thống văn hóa dân tộc, tiếp thu có chọn lọc tinh hoa văn hóa nhân loại; điều chỉnh, bổ sung, mở rộng nội dung quy định về đối tượng tại các nội dung thành phần thuộc dự án 6 về công tác bảo tồn, chống xuống cấp các di tích lịch sử phù hợp với điều kiện, hiện trạng thực tế tại các địa phương. Mở rộng phong trào hoạt động văn hóa, văn nghệ, biểu diễn nghệ thuật trong nhân dân; khơi dậy tiềm năng, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Xây dựng, củng cố và phát triển các mô hình hoạt động văn nghệ như các câu lạc bộ nhằm đáp ứng nhu cầu vừa sáng tác vừa hưởng thụ của công chúng. Kết hợp giáo dục giữa nhà trường, gia đình và xã hội, phát động phong trào toàn dân tham gia bảo vệ di sản văn hóa, xây dựng đời sống văn hóa. Tổ chức bảo tồn lễ hội truyền thống tại các địa phương khai thác, xây dựng sản phẩm phục vụ phát triển du lịch; xây dựng chính sách và hỗ trợ nghệ nhân nhân dân, nghệ nhân ưu tú người DTTS trong việc lưu truyền, phổ biến hình thức sinh hoạt văn hóa truyền thống và đào tạo, bồi dưỡng những người kế cận; hỗ trợ nghiên cứu, phục hồi, bảo tồn, phát huy văn hóa phi vật thể các DTTS có nguy cơ mai một (các hình thức sinh hoạt văn hoá, tập quán xã hội, nhạc cụ, kiến trúc truyền thống, trang phục truyền thống, các môn thể thao truyền thống, tiếng nói, chữ viết và các giá trị văn hoá khác).

Đặng Huệ