Chính vì vậy trong lịch sử, nếu thời Tây Sơn có “Chiếu cầu hiền”; thời Lý ra đời Quốc tử giám để đào tạo nhân tài; thời Lê có văn bia khẳng định: “Hiền tài là nguyên khí của quốc gia. Nguyên khí thịnh thì thế nước mạnh mà hưng thịnh; nguyên khí suy thì thế nước yếu mà thấp hèn”; vua Lê lợi cũng khẳng định: “Muốn thịnh trị phải được người hiền tài, muốn được người hiền tài thì phải do tiến cử”. Thì dưới triều Nguyễn, vua Minh Mạng cũng làm cho việc cầu người hiền tài trở thành chính sách nhất quán thời kì bấy giờ. Chính điều này đã cho thấy mối quan hệ giữa người hiền tài với vận mệnh quốc gia có sự gắn kết vô cùng chặt chẽ.

Truyền thống trọng dụng nhân tài của cha ông ta đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh kế thừa và nâng lên tầm cao mới. Do đó trong mọi công việc của đất nước, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhiều lần nhắc nhở rằng “phải trọng nhân tài”[1], bởi “rất nhiều nhân tài ngoài Đảng. Chúng ta không được bỏ rơi họ, xa cách họ. Chúng ta phải thật thà đoàn kết với họ, nâng đỡ họ. Phải thân thiết với họ, gần gũi họ, đem tài năng của họ giúp ích vào công cuộc kháng chiến cứu nước”[2].

Theo đó, để tìm nhân tài tham gia kháng chiến kiến quốc, ngày 14/11/1946, trên báo Cứu quốc, Người khẳng định yếu tố quan trọng nhất để giữ vững nền độc lập là kiến quốc mà “Kiến thiết cần có nhân tài” tuy rằng: “Nhân tài nước ta dù chưa nhiều lắm nhưng nếu chúng ta khéo lựa chọn, khéo phân phối, khéo dùng thì nhân tài ngày càng phát triển càng thêm nhiều”[3]. Đây sẽ là nhân tố quan trọng để xây dựng mọi mặt, phát triển đất nước từ kinh tế, quân sự, giáo dục đến ngoại giao. Đây là phương pháp đơn giản nhưng cũng đầy sáng tạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Thông qua việc công khai kêu gọi trước toàn dân đã khơi gợi lên ý thức tự tôn, lòng tự hào dân tộc, và tinh thần trách nhiệm của mỗi cá nhân, tri thức vì độc lập, vì tự do của Tổ quốc.

Trong quan niệm của Chủ tịch Hồ Chí Minh, tài và đức phải gắn bó chặt chẽ với nhau ở người được gọi là nhân tài, bởi nếu “Có tài không có đức, tham ô hủ hóa có hại cho nước. Có đức không có tài như ông bụt ngồi trong chùa, không giúp ích được ai”[4]; là người biết đem cái tài ấy ra làm những việc ích nước, lợi dân, chứ không phải là để thu vén lợi ích cho bản thân hay cho gia đình. Bên cạnh đó, Người chỉ rõ: “Năng lực của người không phải hoàn toàn do tự nhiên mà có mà một phần lớn do công tác, do tập luyện mà có”[5]. Bởi vậy, người dù có tài thì tài năng ấy vẫn có thể bị mai một nếu không được bồi dưỡng, nâng niu, chăm sóc, sử dụng đúng cách; cũng như không kích thích được khả năng sáng tạo của họ. Nói cách khác, nhân tài là người biết tiếp thu, chọn lọc, kế thừa, biết làm giàu trí tuệ của mình bằng trí tuệ, tài năng của những người khác.

Để có thể trọng dụng nhân tài, cùng với việc phải khắc phục bệnh hẹp hòi, còn phải khắc phục bệnh định kiến, đố kỵ với người tài làm thui chột các tài năng. Muốn phát hiện, tuyển chọn được người có biểu hiện tài năng thì phải dân chủ, công khai, công minh. Cho nên, muốn cho người tài hoặc nhân tài mang hết tài năng ra phụng sự dân tộc, phục vụ Tổ quốc và nhân dân thì rất cần xác định rõ những tiêu chí về tài năng, đức độ một cách thật cụ thể. Thực tế, Người có tài không chỉ dựa trên bằng cấp mà còn phải chú ý đến hoạt động thực tiễn, do đó phải tạo ra cơ chế phù hợp để người có tài đức thực sự phát huy được năng lực của mình, cũng như cần có chính sách đãi ngộ tương xứng với đóng góp của họ…Có thể thấy, từ những chỉ dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh đến việc phát hiện, thu hút và trọng dụng người tài cả trong và ngoài Đảng hiện nay là nhiệm vụ rất quan trọng và phải trở thành “quốc sách”, thành chủ trương, chính sách nhất quán, có hiệu quả cao để tăng cường sức mạnh của đất nước, sức mạnh khối đại đoàn kết toàn dân tộc.

Rõ ràng, việc phát hiện, bồi dưỡng, giới thiệu nhân tài cho Đảng, Nhà nước; phát huy trí tuệ của nhân dân là công việc hết sức quan trọng và cần thiết. Tìm người tài đức phải là công việc thường xuyên, liên tục chứ không phải hô hào cho có hoặc lúc làm lúc nghỉ, là công việc quan trọng và thực sự quan tâm thực hiện. Thực tế, Đảng và Nhà nước ta đã có nhiều chủ trương, chính sách thu hút người tài tham gia vào các cơ quan của Đảng, của Chính phủ, như:

Nghị quyết Trung ương 3 (khoá VIII), Đảng ta ban hành “Chiến lược cán bộ thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”, trong đó nhấn mạnh: “Đặc biệt chú trọng phát hiện, đào tạo, bồi dưỡng nhân tài”.

Đại hội X của Đảng xác định: “Xây dựng và thực hiện chính sách phát triển và trọng dụng nhân tài, thu hút nhân tài vào những lĩnh vực quan trọng, không phân biệt người trong Đảng hay ngoài Đảng”.

Đại hội XI khẳng định: “Có chính sách trọng dụng trí thức, đặc biệt đối với nhân tài của đất nước”; “Hình thành đồng bộ cơ chế, chính sách khuyến khích sáng tạo, trọng dụng nhân tài”; “Chú trọng phát hiện, bồi dưỡng, phát huy nhân tài…”

Đại hội XII, Đảng tiếp tục khẳng định: “Phát hiện, đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng người có đức, có tài; tạo bước chuyển căn bản trong việc phát hiện, đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng nhân tài; xây dựng chiến lược quốc gia về nhân tài; coi đó là giải pháp quan trọng trong thực hiện chiến lược cán bộ”. “Để có cán bộ, nhất là đội ngũ cán bộ cấp chiến lược đủ năng lực và phẩm chất, ngang tầm nhiệm vụ, bên cạnh việc đổi mới bầu cử trong Đảng, thay đổi phương thức tuyển chọn, bổ nhiệm cần có cơ chế, chính sách phát hiện, thu hút, sử dụng nhân tài và “có cơ chế, chính sách phát hiện, thu hút, sử dụng nhân tài”.

Cùng với đó, bên cạnh việc tuyển chọn từ trên ghế nhà trường, đưa đi đào tạo ở nước ngoài, có chế độ đãi ngộ phù hợp, thời gian qua, nhiều người Việt Nam thành danh ở nước ngoài cũng được mời về nước tham gia vào các viện nghiên cứu, các trường đại học hoặc trực tiếp đóng góp vào các công trình, dự án… Nhiều cơ quan, địa phương đã tổ chức thi tuyển để chọn người lãnh đạo thay vì chỉ thực hiện cách thức truyền thống là xét chọn, bổ nhiệm, đề bạt… Trong những năm qua, Đảng, Nhà nước ta ban hành và thực hiện các quy định, quy chế, cơ chế trong công tác cán bộ, bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ và chặt chẽ giữa các khâu, liên thông giữa các cấp. Tiếp tục đổi mới phương thức tuyển chọn, bổ nhiệm cán bộ; xây dựng cơ chế, chính sách để các tập thể, cá nhân cán bộ, đảng viên và nhân dân phát hiện, giới thiệu nhân tài cho Đảng, Nhà nước…Đảng, Nhà nước ta cũng xây dựng nhiều Đề án, Luật, trong đó có nội dung khuyến khích sử dụng người tài. Nhiều địa phương, cơ quan, đơn vị cũng đã có những chính sách thu hút, kêu gọi người tài về công tác.

Tuy nhiên thực tế, cho đến nay việc phát hiện, thu hút và trọng dụng nhân tài, cả trong Đảng và ngoài Đảng, chưa thành quốc sách hay thành chiến lược quốc gia, vẫn còn “Thiếu cơ chế, chính sách tuyển chọn và trọng dụng người tài”[6]; “Thiếu cơ chế, chính sách khuyến khích và bảo vệ người dám nghĩ, dám làm, dám đột phá, dám chịu trách nhiệm cả ở khu vực nhà nước và khu vực tư nhân”[7]; “Cơ chế và chính sách cán bộ trong hoạt động khoa học và công nghệ còn nặng về hành chính hóa, chưa tạo được môi trường thuận lợi để phát huy sức sáng tạo, thu hút nhân tài”[8].

Vì vậy, để hiện thực khát vọng vì một Việt Nam thịnh vượng trong giai đoạn tới, cũng như hoàn thành mục tiêu “Đến năm 2045: trở thành nước phát triển, thu nhập cao” như Nghị quyết Đại hội XIII đã đề ra, đặc biệt trong bối cảnh cuộc cách mạng khoa học- công nghệ 4.0 phát triển mạnh mẽ như vũ bão hiện nay, chúng ta phải “đổi mới chế độ tuyển dụng, sử dụng, trọng dụng nhân tài trong quản lý, quản trị nhà nước, khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo”[9], phải “trọng dụng, đãi ngộ thỏa đáng đối với nhân tài, các nhà khoa học và công nghệ Việt Nam có trình độ chuyên môn cao ở trong nước và nước ngoài, nhất là các nhà khoa học đầu ngành, nhà khoa học có khả năng chủ trì các nhiệm vụ khoa học và công nghệ đặc biệt quan trọng”[10].

Muốn vậy thì điều cốt lõi là phải có chính sách phát hiện, bồi dưỡng và trọng dụng nhân tài thật tốt, quan trọng hơn là cần phải tạo điều kiện, môi trường làm việc thật tốt, phương pháp quản trị tiên tiến để phát huy tối đa thế mạnh của mỗi người, tránh tình trạng “chảy máu chất xám”, lãng phí nguồn nhân lực chất lượng cao.

Cẩm Trang