Bất chấp nguyện vọng độc lập của nhân dân Việt Nam, đêm ngày 22 sáng ngày 23/9/1945, quân Pháp sau nhiều ngày khiêu khích đã nổ súng tấn công vào trụ sở Ủy ban nhân dân Nam bộ, trụ sở Quốc gia Tự vệ Cuộc, Bưu điện, Nhà đèn, Kho bạc, Đài Phát thanh nhằm thực hiện âm mưu quay lại tái chiếm Đông Dương, trước hết là Nam Bộ, biến vùng đât trù phú này trở lại thành thuộc địa của Pháp, để “từ đó ảnh hưởng của Pháp sẽ lan ra toàn cõi Đông Dương”[1].

Rạng sáng ngày 23/9/1945, Xứ ủy và Ủy ban Nhân dân Nam bộ triệu tập cuộc họp liên tịch tại nhà số nhà 629 đường Cây Mai (Nguyễn Trãi, Quận 5 ngày nay) để lấy ý kiến về “phát động kháng chiến”. Sau khi phân tích những âm mưu và hành động xâm lược của thực dân Pháp, Hội nghị đã quyết định thành lập Ủy ban Kháng chiến Nam Bộ. Đồng thời, phát động toàn dân tổng đình công, bãi công, bãi chợ, không hợp tác với giặc Pháp; phát động cuộc chiến tranh du kích rộng khắp…

Ngay sau khi nhận được điện báo của Ủy ban kháng chiến Nam Bộ, Chủ tịch Hồ Chí Minh triệu tập khẩn cấp Hội nghị Thường vụ Trung ương Đảng, chuẩn y quyết tâm kháng chiến của Xứ ủy và Ủy ban nhân dân Nam Bộ, đồng thời kêu gọi quân dân cả nước hỗ trợ, chi viện cho cuộc kháng chiến. Theo sát tình hình, Chủ tịch Hồ Chí Minh thường xuyên có những chỉ đạo kịp thời, sát sao đối với cuộc kháng chiến ở Nam Bộ.

Ngay trong ngày 23/9/1945, sau khi nhận được điện của Ủy ban kháng chiến Nam Bộ, Chủ tịch Hồ Chí Minh triệu tập khẩn cấp Hội nghị Thường vụ Trung ương Đảng, ra ngay huấn lệnh, kêu gọi: “Hỡi đồng bào Nam Bộ! Lòng cương quyết dũng cảm của Nhân dân Nam Bộ chống lại quân đội xâm lăng của Pháp... làm cho đồng bào toàn quốc cảm phục... Đồng bào phải cương quyết, phải giữ vững sự tin tưởng ở tương lai và lập tức thi hành triệt để những lời thề quả quyết trong Ngày Độc lập”[2].

Ngày 26/9/1945, trên làn sóng Đài Phát thanh tiếng nói Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi tới đồng bào Nam Bộ bức thông điệp thể hiện niềm tin vào lòng kiên quyết ái quốc của đồng bào Nam Bộ, khẳng định quyết tâm kháng chiến của Trung ương Đảng, Chính phủ và nhân dân cả nước ta: “Hỡi đồng bào Nam bộ! Nước ta vừa tranh quyền độc lập, thì đã gặp nạn ngoại xâm... Tôi chắc đồng bào cả nước đều chắc vào lòng kiên quyết ái quốc của đồng bào Nam bộ... Chúng ta chỉ đòi quyền độc lập tự do chứ chúng ta không vì tư thù tư oán, làm cho thế giới biết rằng chúng ta là một dân tộc văn minh, văn minh hơn bọn đi giết người cướp nước. Nước Nam độc lập muôn năm. Đồng bào Nam bộ muôn năm!”[3].

Ngày 29/10/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư Lời kêu gọi đồng bào Nam bộ, trong thư khẳng định: “Đồng bào trong Nam, trong một tháng nay, đã tỏ rõ tinh thần vững chắc, hùng dũng đáng làm gương cho lịch sử thế giới. Ngày nay, trước tình trạng khó khăn, toàn thể quốc dân Việt Nam hồi hộp theo cuộc chiến đấu ở Nam Bộ. Nhưng thời cuộc càng khó khăn chừng nào, tôi chắc rằng tinh thần anh chị em càng cương quyết hơn chừng ấy. Trước nạn ngoại xâm, toàn thể quốc dân đã đoàn kết chặt chẽ thành một khối kiên cố, thành một lực lượng thống nhất mà không đội xâm lăng nào đánh tan được”[4].

Ngày 25/11/1945, Trung ương Đảng, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh ra chỉ thị về Kháng chiến, kiến quốc, trong đó xác định rõ những “Nhiệm vụ chiến thuật của ta ở Nam Bộ”. Theo đó, Trung ương Đảng cử chi đội do Nam Long chỉ huy vào chi viện cho Nam Bộ; đồng thời cử chi đội Hà Vi Tùng vào Nam Trung Bộ để yểm trợ. Quỹ “Nam Bộ kháng chiến” được thành lập, cùng với sự xuất hiện các “Phòng Nam Bộ” tại nhiều địa phương để ghi tên những người tình nguyện vào Nam chiến đấu. Hướng về Nam Bộ, thanh niên miền Nam, miền Bắc nô nức tòng quân và xin được vào nam chiến đấu. Những chuyến tàu tốc hành chạy ngày đêm không nghỉ. Những chi đội Nam tiến đầu tiên đã đến kịp thời, sát cánh cùng đồng bào Nam Bộ trong những ngày kháng chiến đầu tiên của dân tộc. Bên cạnh đó, nhiều cuộc quyên góp vật chất ủng hộ Nam Bộ kháng chiến, nhiều cuộc mít tinh, biểu tình nổ ra thể hiện tinh thần đoàn kết, ý chí quyết tâm bảo vệ độc lập, tự do, thống nhất Tổ quốc. Các căn cứ địa, chiến khu xung quanh Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định xuất hiện ở Nam Bộ đầu kháng chiến chống thực dân Pháp thực sự là các bàn đạp quân sự - chính trị, phát huy hiệu quả trong tổ chức chiến đấu đánh địch và nơi cung cấp nhân lực, hậu cần cho kháng chiến.

Đặc biệt, trong quá trình kháng chiến, dưới sự lãnh đạo của Trung ương Đảng, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh, Xứ ủy Nam Bộ đã xử lý linh hoạt những khó khăn để đưa kháng chiến phát triển. Có thể kể đến những biện pháp, như: Kêu gọi sự chi viện, giúp đỡ về mọi mặt của cả nước, chỉ đạo đấu tranh trung lập lực lượng quân Nhật chờ giải giáp, chấp nhận thương lượng với quân Pháp để có thêm thời gian củng cố thực lực kháng chiến. Đặc biệt, trước khó khăn về vũ khí trang bị, Xứ ủy, Ủy ban kháng chiến chủ trương một mặt đề nghị Trung ương chi viện, mặt khác cử người sang Thái Lan vận động kiều bào đóng góp, giúp đỡ và liên hệ mua vũ khí chuyển về trong nước. Ngày 15/10/1945, Xứ ủy Nam Bộ quyết định cử đoàn công tác sang Campuchia, vận động, tổ chức kiều bào ủng hộ cuộc kháng chiến trong nước; liên hệ với những người Khơme yêu nước để hợp tác chống thực dân Pháp… Cùng với đó, Trung ương Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn nắm chắc, dự báo kịp thời tình hình thế giới, lập trường, quan điểm, toan tính của các nước lớn có liên quan và quan hệ giữa các nước này (Anh, Mỹ, Pháp, Nhật Bản, Trung Quốc…) để kịp thời định hướng chỉ đạo, có đối sách phù hợp với từng đối tượng, kẻ thù.

Có thể khẳng định, với ý chí “Độc lập hay là chết” đồng bào Nam Bộ đã quyết tâm chiến đấu chống quân xâm lược, tạo nên một vòng vây quân sự kết hợp với vòng vây kinh tế, làm cho kẻ địch bị động, bất ngờ và chùn bước, tạo điều kiện cho quân và dân ta bước vào giai đoạn thực hiện toàn quốc kháng chiến. Ghi nhận và biểu dương tinh thần chiến đấu kiên cường bất khuất của quân và dân Nam Bộ, tháng 2/1946, thay mặt Chính phủ, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tặng đồng bào Nam Bộ danh hiệu vẻ vang “Thành đồng Tổ quốc”.

Cẩm Trang