Trước nhất, kiểm tra, giám sát là một tất yếu khách quan, là một biểu hiện nghiêm túc của hoạt động có ý thức của mọi tổ chức và con người trong xã hội.

Hoạt động của tổ chức và con người trong xã hội là hoạt động có ý thức. Trước khi hành động, các tổ chức và con người đều phải suy nghĩ, xác định rõ ý định, chủ trương, kế hoạch tiến hành và tổ chức thực hiện thắng lợi ý định, chủ trương ấy trong thực tiễn. Song thực tiễn lại luôn luôn vận động, biến đổi không ngừng theo qui luật khách quan nên ý định, nhận thức, định hướng, chủ trương, kế hoạch hành động ban đầu dù được nghiên cứu, tính toán, cân nhắc kỹ vẫn có thể có những sơ hở, thiếu sót, thậm chí sai lầm nghiêm trọng. Vì vậy, muốn đạt được kết quả trong thực tiễn phải xem xét, nhận xét, đánh giá, có nghĩa là phải kiểm tra, giám sát; phải kiểm tra, giám sát toàn bộ hoạt động từ ý định, chủ trương, kế hoạch  đến tổ chức thực hiện đến kết quả đạt được để giúp cho tổ chức và con người đánh giá đúng ưu, khuyết điểm của chủ trương, kế hoạch, hành động; kịp thời rút kinh nghiệm bổ sung, sửa đổi những chỗ thiếu sót hoặc chưa phù hợp hoặc sai lầm, lệch lạc; bảo đảm giành được thắng lợi trong thực tiễn.

Do đó, kiểm tra, giám sát là một tất yếu khách quan, là một biểu hiện nghiêm túc của hoạt động có ý thức của mọi tổ chức và con người trong xã hội. Ý thức càng cao, càng phải coi trọng và làm tốt công tác kiểm tra, giám sát. Nhiệm vụ càng nặng nề, phức tạp, càng đòi hỏi phải tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, nhất là trong bối cảnh mở cửa hội nhập, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa hiện nay.

Thứ hai, kiểm tra, giám sát là một trong những chức năng lãnh đạo của Đảng, một bộ phận quan trọng trong toàn bộ công tác xây dựng Đảng.

Muốn lãnh đạo cách mạng thắng lợi, đảng phải có đường lối, chính sách đúng đắn xuất phát từ thực tiễn và tôn trọng quy luật khách quan. Đó là yếu tố có tính chất quyết định, là điều kiện phải có trước hết để giành thắng lợi, nhưng chưa phải chính đó là thắng lợi. Muốn biến đường lối, chính sách thành thắng lợi trong thực tiễn, đảng phải có tổ chức vững mạnh, có phương pháp cách mạng đúng đắn, có năng lực tổ chức thực hiện cao và phải có kiểm tra, giám sát một cách thường xuyên, kịp thời, có hiệu quả.

Lênin đã chỉ rõ: Khi đường lối, chính sách đã được xác định, phương hướng đã được thông qua thì nhiệm vụ tổ chức thực hiện phải đặt lên hàng đầu, và trọng tâm của sự lãnh đạo phải chuyển “từ việc soạn thảo các sắc lệnh và mệnh lệnh sang việc lựa chọn người và kiểm tra sự thực hiện”[1] coi đó là vấn đề then chốt. Lênin cũng nhấn mạnh: “Kiểm tra nhân viên công tác và kiểm tra việc chấp hành thực tế công tác - mấu chốt của toàn bộ công tác, của toàn bộ chính sách hiện nay là ở đấy, và chỉ có ở đấy”[2].

Lênin đã phê phán nghiêm khắc những cơ quan và cán bộ chỉ “bù đầu, bù tai vào những vấn đề vụn vặt” chìm ngập trong “cái biển” giấy tờ và vũng lầy chủ nghĩa quan liêu mà không hề quan tâm đến chế độ trách nhiệm cá nhân đối với công việc và kiểm tra công việc thực tế. Người chỉ rõ “Cục, vụ là những thứ bỏ đi; sắc lệnh cũng là thứ bỏ đi. Tìm người, kiểm tra công việc - tất cả là ở đó”[3].

Công tác kiểm tra, giám sát gắn liền một cách tất yếu với sự lãnh đạo của Đảng, vì lãnh đạo không chỉ là xây dựng Cương lĩnh, chiến lược và các định hướng về đường lối, chính sách cho hoạt động của hệ thống chính trị và toàn bộ xã hội mà lãnh đạo còn có ý nghĩa là kiểm tra, giám sát; không những kiểm tra, giám sát việc thực hiện đường lối, chính sách mà kiểm tra ngay bản thân của đường lối, chính sách đó. Không những tiến hành kiểm tra, giám sát mà còn chịu sự kiểm tra và tự kiểm tra. Đó là vấn đề có tính nguyên tắc. Đó cũng là chức năng lãnh đạo, vừa là phương pháp lãnh đạo nhằm bảo đảm cho đường lối, chính sách được xác định đúng, được quán triệt và được tổ chức thực hiện có hiệu quả.

Ngay từ khi mới thành lập, Đảng ta đã rất quan tâm và coi trọng công tác kiểm tra và việc giữ gìn kỷ luật đảng, một công tác rất quan trọng nhằm đảm bảo cho mục tiêu, lý tưởng, Cương lĩnh chính trị, Điều lệ, kỷ cương của Đảng được thực hiện nghiêm túc, có hiệu quả, vai trò của Đảng được tăng cường, tổ chức đảng ngày càng trong sạch, vững mạnh. Thấm nhuần nguyên lý của Chủ nghĩa Mác – Lênin và lời dạy của Bác Hồ: “không kiểm tra coi như không lãnh đạo”, Đảng ta luôn xác định: “Kiểm tra là một chức năng lãnh đạo chủ yếu của Đảng, là một khâu quan trọng của tổ chức thực hiện”[4].

Vi Thị Thảo Quyên