Xây dựng đời sống văn hóa mới ở nông thôn theo tư tưởng Hồ Chí Minh
Văn hóa nông thôn là điểm hội tụ, một bộ phận cấu thành của nền văn hóa dân tộc. Do đó, xây dựng đời sống văn hóa nông thôn luôn giữ một vị trí quan trọng trong xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước. Phát triển văn hóa ở nông thôn là quan tâm đến phát triển văn hóa từ gốc, là tạo ra những giá trị mới của nông thôn, tạo động lực thúc đẩy phát triển nông nghiệp và xã hội nông thôn mới.
Theo Hồ Chí Minh, “Văn hoá phải thiết thực phục vụ nhân dân, góp phần vào việc nâng cao đời sống vui tươi, lành mạnh của quần chúng”[1], do đó việc xây dựng đời sống văn hóa mới ở nông thôn nhằm tạo dựng, cung cấp những giá trị văn hóa tiến bộ, văn minh để phục vụ ngày càng tốt hơn đời sống văn hóa vật chất và tinh thần của cư dân nông thôn theo hướng văn minh, hiện đại.
Xây dựng lối sống mới, nếp sống mới
Theo Hồ Chí Minh, muốn xây dựng đời sống văn hóa mới ở nông thôn còn phải tiến hành xây dựng lối sống mới, nếp sống mới, được biểu hiện ở việc sửa đổi 5 khía cạnh là cách ăn, cách mặc, cách ở, cách đi lại và cách làm việc, “Cách ăn mặc phải sạch sẽ, giản đơn, chất phác, chớ lượt thượt, xa xỉ, loè loẹt. Cách làm việc, phải siêng năng, có ngăn nắp, có tinh thần phụ trách, đã làm việc gì, thì làm cho kỳ được, làm đến nơi đến chốn. Chớ làm dối. Cách cư xử, đối với đồng bào thì nên thành thực, thân ái, sẵn lòng giúp đỡ”[2]. Đồng thời, Người nghiêm khắc phê bình các hiện tượng tổ chức ăn uống xa xỉ linh đình, gây lãng phí, tốn kém; phê phán các tệ nạn cờ bạc, uống rượu say, trọng nam khinh nữ, bạo lực trong gia đình...
Cùng với đó, Hồ Chí Minh phát động phong trào toàn dân luyện tập thể dục để có sức khỏe tốt vừa nâng cao chất lượng cuộc sống, Người nêu rõ: “Việc gì cũng cần có sức khoẻ mới làm thành công. Mỗi một người dân yếu ớt, tức là cả nước yếu ớt, mỗi một người dần mạnh khoẻ tức là cả nước mạnh khoẻ”[3]. Muốn bảo vệ sức khỏe tốt, cùng với việc luyện tập thể dục thì phải giữ gìn vệ sinh trong ăn, mặc, ở, phòng trừ bệnh tật, “Bây giờ mình phải đổi mới nông thôn. Nông thôn mình phải quang đãng sạch sẽ”[4]. Theo đó, “Phải tuyên truyền một cách thiết thực và rộng khắp trong nhân dân, gầy một phong trào thể dục vệ sinh, chú trọng củng cố và phát triển thêm các trạm y tế và nơi đỡ đẻ ở xã, làm cho đồng bào hiểu rõ: Phải giữ gìn vệ sinh, ăn sạch, uống sạch, mặc sạch, ở sạch, thì sức mới khỏe; sức càng khỏe thì lao động sản xuất càng tốt”[5].
Trong lao động, sản xuất, Hồ Chí Minh chủ trương vận động nhân dân sản xuất theo phương thức mới là cùng hợp tác với nhau, “Không có con đường nào khác, chỉ có vào tổ đổi công, tiến lên hợp tác xã, nông dân ta mới có thêm sức để cải tiến kỹ thuật, đẩy mạnh sản xuất..góp phần quan trọng xây dựng công nghiệp nước nhà”[6]; Người đề ra nhiệm vụ cho cấp ủy đảng, chính quyền các cấp là phải “đẩy mạnh việc giáo dục chủ nghĩa xã hội khắp nông thôn.
Hồ Chí Minh yêu cầu cấp ủy Đảng và chính quyền các cấp chú ý đến nhu cầu hưởng thụ chính đáng của cư dân nông thôn: “Đồng bào nông dân làm ăn cả năm vất vả, khó nhọc, phải có lúc nghỉ ngơi, giải trí. Cần tổ chức những hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục, thể thao”[7].
Xây dựng lối sống mới, nếp sống mới không chỉ sửa đổi hoặc thay mới những phong tục, tập quán lạc hậu, không còn phù hợp với cuộc sống hiện tại, mà còn phải trân trọng giữ gìn và phát huy các thuần phong mỹ tục: “Nói là khôi phục vốn cũ, thì nên khôi phục cái gì tốt, còn cái gì không tốt thì phải loại dần ra…Cái gì tốt thì ta nên khôi phục và phát triển, còn cái gì xấu, thì ta phải bỏ đi”[8].
Xây dựng đời sống văn hóa mới
Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Do nhiều người nhóm lại mà thành làng. Do nhiều làng nhóm lại mà thành nước. Nếu người này cũng xấu, người kia cũng xấu, thì thành làng xấu, nước hèn. Nếu mỗi người đều tốt, thì thành làng tốt, nước mạnh. Người là gốc của làng nước. Nếu mọi người đều cố gắng làm đúng đời sống mới, thì dân tộc nhất định sẽ phú cường”[9]. Vì vậy, muốn xây dựng đời sống văn hóa mới ở nông thôn, cẩn phải chú trọng xây dựng đời sống văn hóa mới trong mỗi gia đình, trong mỗi làng và mỗi cơ quan, công sở.
Trong mỗi gia đình, Hồ Chí Minh yêu cầu: “Về tinh thần, thì phải trên thuận, dưới hoà, không thiên tư, thiên ái. Bỏ thói mẹ chồng hành hạ nàng dâu, dì ghẻ ghét bỏ con chồng. Về vật chất, từ ăn mặc đến việc làm, phải ăn đều, tiêu sòng. Có kế hoạch, có ngăn nắp cưới hỏi, giỗ Tết nên giản đơn, tiết kiệm.Trong nhà ngoài vườn, luôn luôn sạch sẽ gọn gàng. Đối với xóm giềng, phải thân mật và sẵn lòng giúp đỡ. Đối với việc làng việc nước, phải hăng hái làm gương. Người trong nhà ai cũng biết chữ. Luôn luôn cố gắng, làm cho nhà mình thành một nhà kiểu mẫu trong làng”[10].
Trong một làng, Hồ Chí Minh chỉ rõ: Trong một làng, có nhà giàu, nhà vừa, nhà nghèo; có người tốt, người vừa, người kém; …Công việc làm ăn thì có nghề làm ruộng, nghề thủ công và nghề buôn bán. Phải tìm cách giúp đỡ lẫn nhau… Về văn hoá, phải làm cho cả làng đều biết chữ, biết đạo đức và trách nhiệm của công dân. Về phong tục, phải cấm hẳn các tệ nạn như say rượu, cờ bạc, hút xách, mại dâm, trộm cắp. Phải tìm cách làm cho không có đánh chửi nhau, kiện cáo nhau. Làm cho làng trở thành một làng “phong thuần tục mỹ”. Về vệ sinh, đường sá phải sạch sẽ. Ao tắm giặt, giếng nước uống phải phân biệt rõ và săn sóc cẩn thận. Những ao hồ không cần thì lấp đi, cho đỡ muỗi. Phải có nhà vệ sinh chung, hoặc nhà vệ sinh riêng từng nhà. Vừa hợp vệ sinh, lại vừa có nguồn phân bón tốt. Phải tổ chức những hội quần chúng. Nói tóm lại, phải làm cho làng mình trở thành kiểu mẫu về mọi mặt của đời sống cho các làng xung quanh”[11].
Đối với việc xây dựng đời sống văn hóa trong các cơ quan, công sở, Hồ Chí Minh xác định: “Từ Chủ tịch Chính phủ cho đến người chạy giấy, người quét dọn trong một cơ quan nhỏ, đều là những người ăn lương của dân, làm việc cho dân, phải được dân tin cậy. Vì vậy, những người làm trong các công sở càng phải làm gương đời sống mới cho dân bắt chước. Những người trong các công sở đều có nhiểu hoặc ít quyền hành. Nếu không giữ đúng Cần, Kiệm, Liêm, chính thì dễ trở nên hủ bại, biến thành sâu mọt của dân”[12].
Xây dựng một nền giáo dục mới
Giáo dục là một nhân tố quan trọng cấu thành nên đời sống văn hóa tinh thần xã hội nhằm tạo ra những nhân cách phát triển toàn diện, vừa có tri thức văn hóa, vừa có đạo đức trong sáng, có lối sống, nếp sống văn minh, lành mạnh.
Trong bối cảnh có đến 95% dân số bị mù chữ, trong đó hầu hết là ở vùng nông thôn, Hồ Chí Minh chủ trương phát động phong trào bình dân học vụ, huy động lực lượng toàn dân, mọi giới, mọi lứa tuổi tham gia để nhanh chóng diệt trừ “giặc dốt”. Theo đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đề nghị mở một chiến dịch để chống nạn mù chữ và một chiến dịch giáo dục lại tinh thần nhân dân bằng cách thực hiện: CẦN, kiệm, liêm, chính, nhằm “Làm cho dân tộc chúng ta trở nên một dân tộc dũng cảm, yêu nước, yêu lao động, một dân tộc xứng đáng với nước Việt Nam độc lập”[13].
Hồ Chí Minh cũng nhắc nhở việc học tập của người dân không phải chỉ dừng lại ở khả năng biết đọc, biết viết. Người chỉ ra rằng, sau khi đã xóa được nạn mù chữ, người dân phải tiếp tục học tập nâng cao hơn nữa trình độ, kiến thức bản thân, “Về đời sống văn hóa thì xóa nạn mù chữ, thực hiện bổ túc văn hóa, rồi học lên nữa. Xã viên ít nhất phải học lớp 3, lớp Cán bộ và thanh niên ít nhẫt phải học lớp 5, lớp 6. Bà con cần cố gắng học văn hóa. Vì có văn hóa thì mới quản lý hợp tác xã được tốt”[14]. Có thể khẳng định, giáo dục là một nhân tố quan trọng cấu thành nên đời sống văn hóa tinh thần xã hội nhằm tạo ra những nhân cách phát triển toàn diện, vừa có tri thức văn hóa, vừa có đạo đức trong sáng, có lối sống, nếp sống văn minh, lành mạnh.
Xây dựng các thiết chế văn hóa mới
Ngay từ khi cách mạng còn chưa thành công, Hồ Chí Minh đã rất chú ý đến việc xây dựng, nâng cao đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân, trong đó có vai trò của việc xây dựng các thiết chế văn hóa mới. Bởi vậy, khi sáng lập ra Mặt trận Việt Minh, Hổ Chí Minh xác định một trong các điểm trong Chương trình Việt Minh là: “Lập các nhà chiếu bóng, diễn kịch, câu lạc bộ, thư viện để nâng cao trình độ trí dục cho nhân dân”[15]. Đặc biệt, theo Hồ Chí Minh việc xây dựng các thiết chế văn hóa mới càng phải được chú trọng ở khu vực nông thôn, vùng đồng bào các dân tộc thiểu số. Bởi lẽ đó là những nơi đời sống vật chất và văn hóa tinh thẩn còn nhiều khó khăn, hạn chế, “Phải thấy rằng nói chung văn hóa của ta còn loanh quanh trong thành phố, chỗ dễ ăn, chứ chưa đến chỗ đổng bào Mèo, đồng bào Mán”[16].
Có thể khẳng định, việc phát triển văn hóa nông thôn gắn với xây dựng nông thôn mới vừa là mục tiêu, yêu cầu của phát triển bền vững, vừa là nhiệm vụ cấp bách, chủ trương có tầm chiến lược đặc biệt quan trọng trong sự nghiệp cách mạng mang tính nhân văn sâu sắc của Đảng, Nhà nước và nhân dân ta. Do đó, những quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong việc xây dựng đời sống văn hóa mới ở nông thôn vẫn là nội dung quan trọng và để lại bài học kinh nghiệm sâu sắc cần được kế thừa, phát triển trong công cuộc xây dựng nông thôn mới, văn hóa mới hiện nay.
Đối với tỉnh Đắk Nông, sau gần 20 năm thành lập tỉnh, được sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo, đầu tư phát triển của Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh, sự nghiệp văn hóa của Đắk Nông đã có sự phát triển vượt bậc, gặt hái những thành quả mang tính dấu ấn, đưa văn hóa trở thành nền tảng tinh thần của xã hội, tạo động lực thúc đẩy sự phát triển nhanh và bền vững của tỉnh.
Các hoạt động văn hóa, nghệ thuật quần chúng diễn ra sôi nổi từ tỉnh tới cơ sở, các liên hoan, hội diễn, chương trình văn nghệ thu hút sự tham gia của đông đảo quần chúng, tạo môi trường văn hóa lành mạnh, góp phần nâng cao đời sống tinh thần cho nhân dân và bảo tồn các loại hình nghệ thuật truyền thống. Toàn tỉnh hiện có 38 câu lạc bộ, đội, nhóm cồng chiêng; 04 câu lạc bộ đàn tính, hát then đang duy trì hoạt động thường xuyên. Các hoạt động văn hóa quần chúng làm sống động đời sống văn hóa cộng đồng, tạo sự chuyển biến trong việc duy trì và phát triển đời sống văn hóa cơ sở.
Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” được triển khai rộng khắp trong toàn tỉnh, đã thực sự trở thành cuộc vận động rộng lớn, thu hút toàn xã hội tham gia. Tính đến hết năm 2022, “toàn tỉnh có 131.494/151.359 hộ gia đình được công nhận gia đình văn hóa, đạt tỷ lệ 86,87%; 641/713 thôn, bon, buôn, tổ dân phố được công nhận thôn văn hóa đạt tỷ lệ 89,90%; 824/859 cơ quan đơn vị đạt văn hóa đạt tỷ lệ 95,92% và 43/71 xã văn hoá nông thôn mới, phường, thị trấn văn minh đô thị đạt tỷ lệ 60,56%”[17].
Rõ ràng, các hoạt động văn hóa được tổ chức thường xuyên với nhiều hình thức, nội dung phong phú, phục vụ kịp thời nhiệm vụ chính trị, các ngày lễ, ngày kỷ niệm của đất nước và địa phương, tạo điều kiện cho nhân dân tham gia, hưởng thụ các sản phẩm, giá trị văn hóa.
Cẩm Trang
[1] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tập 12, tr. 470.
[2] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tập 5, tr. 117.
[3] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tập 4, tr.241.
[4] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tập 13, tr.255.
[5] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tập 13, tr.82.
[6] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tập 12, tr. 262.
[7] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tập 13, tr.218.
[8] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tập 11, tr.557.
[9] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tập 5, tr. 116-117.
[10] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tập 5, tr. 116-117.
[11] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tập 5, tr. 118-119.
[12] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tập 5, tr.112.
[13] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tập 4, tr.7.
[14] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tập 13, tr.218.
[15] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tập 3, tr.632.
[16] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tập 11, tr.558.
[17] Đề cương tuyên truyền kỷ niệm 80 năm ra đời “Đề cương văn hóa Việt Nam” (1943 - 2023) của Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Đắk Nông