Với việc triển khai đồng bộ và hiệu quả các chương trình, chính sách giảm nghèo của Trung ương như: Chương trình MTQG về giảm nghèo bền vững; dự án nâng cao năng lực giảm nghèo, nhân rộng mô hình giảm nghèo; chương trình phát triển kinh tế - xã hội các xã, thôn đặc biệt khó khăn; các chính sách hỗ trợ về y tế, giáo dục, nhà ở, đất ở, đất sản xuất; các chính sách an sinh xã hội; các chương trình tín dụng vay vốn đối với hộ nghèo, cận nghèo; các dự án, mô hình về khuyến nông, khuyến lâm; chương trình định canh, định cư; các chương trình mục tiêu quốc gia: về nước sạch và vệ sinh môi trường, đưa thông tin về cơ sở, về việc làm và dạy nghề. Bên cạnh triển khai thực hiện các chính sách của Trung ương, trong những năm qua tỉnh ta cũng đã ban hành và triển khai thực hiện nhiều chương trình, chính sách đặc thù đối với đồng bào DTTS trên địa bàn tỉnh như: Chương trình hành động công tác DTTS; công tác cán bộ DTTS; chính sách đầu tư phát triển bền vững bon, buôn có đông đồng bào DTTS; Đề án về nâng cao chất lượng học sinh DTTS; Đề án bảo tồn và phát huy lễ hội - hoa văn - cồng chiêng và nhạc cụ dân gian của dân tộc M’Nông; chính sách hỗ trợ kinh phí cho học sinh, sinh viên DTTS; chính sách hỗ trợ lãi suất vay vốn sản xuất kinh doanh.

Bằng nhiều chính sách, các giải pháp, bằng sự nỗ lực phấn đấu của toàn Đảng bộ và Nhân dân các dân tộc, với nguồn kinh phí từ ngân sách Nhà nước, từ cộng đồng và từ bản thân các gia đình hộ nghèo, công tác giảm nghèo bền vững đã đạt được rất nhiều kết quả. Đời sống, kinh tế - xã hội của đồng bào DTTS không ngừng được cải thiện và nâng cao, trong phát triển kinh tế, đồng bào DTTS bước đầu đã có bước thay đổi tư duy, tập quán sản xuất, trong đồng bào DTTS xuất hiện nhiều mô hình sản xuất, kinh doanh mang lại hiệu quả kinh tế cao nhờ biết áp dụng các tiến bộ về khoa học kỹ thuật.

Chính sách phát triển giáo dục vùng DTTS được tiếp tục triển khai thực hiện có hiệu quả, quy mô và chất lượng giáo dục - đào tạo tiếp tục được mở rộng và nâng cao. Hệ thống y tế tỉnh đến cơ sở được các cấp, các ngành quan tâm đầu tư phát triển đồng bộ cả về mạng lưới y tế, nguồn nhân lực cũng như công tác bảo đảm và chăm sóc sức khỏe cho Nhân dân đồng bào các DTTS trên địa bàn tỉnh. Thiết chế văn hóa cơ sở và giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc được đầu tư, bảo tồn và phát triển. Quốc phòng - an ninh, trật tự an toàn xã hội, đoàn kết các dân tộc trên địa bàn vùng dân tộc thiểu số những năm qua luôn ổn định và giữ vững.

Bên cạnh những kết quả đạt được việc triển khai thực hiện các chính sách dân tộc trên địa bàn tỉnh trong thời gian quan vẫn còn nhiều mặt tồn tại, hạn chế như:

- Công tác tuyên truyền về ý nghĩa của các chủ trương, đường lối của Đảng, chương trình, chính sách của Nhà nước về công tác dân tộc; nâng cao ý thức tự lực, tự cường trong đồng bào DTTS chưa được quan tâm đúng mức, một bộ phận trong đồng bào vẫn có tư tưởng trông chờ, ỷ lại, chưa chủ động vươn lên; dẫn đến người dân chưa nắm bắt được yêu cầu, chưa hiểu rõ mục đích và nội dung chính sách, nên một số nơi gặp khó khăn trong triển khai thực hiện.

- Số hộ nghèo trong đồng bào DTTS còn cao, nhiều hộ DTTS thoát nghèo nhưng chưa bền vững. Các chính sách, chương trình, dự án triển khai còn chậm, nhiều chính sách chưa đạt được mục tiêu đề ra, cơ sở hạ tầng chưa đáp ứng được yêu cầu của sự phát triển.

- Một số vấn đề bức xúc như thiếu đất ở, đất sản xuất, nước sinh hoạt giải quyết chưa hiệu quả; tiến độ giao rừng, cho thuê rừng gắn với giao đất lâm nghiệp và cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất lâm nghiệp còn chậm; tình hình vi phạm pháp luật vẫn còn xảy ra ở một số nơi, nhất là tình trạng phá rừng làm nương rẫy trái phép vẫn còn xảy ra; đào tạo nghề nông thôn chưa thực sự mang lại hiệu quả tạo sinh kế bền vững giúp đồng bào thoát nghèo.

- Nguồn lực để thực hiện Chương trình nâng cao đời sống vật chất - tinh thần cho đồng bào DTTS, giai đoạn 2021 - 2025 chủ yếu được lồng ghép, huy động, triển khai từ 03 Chương trình MTQG (Chương trình MTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi; Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững và Chương trình MTQG về xây dựng nông thôn mới). Đồng thời, tích hợp nguồn lực từ nhiều chính sách dân tộc đang triển khai thực hiện và một số chính sách mới, liên quan đến nhiều văn bản quy định hướng dẫn của nhiều Bộ, ngành khác nhau, do đó hệ thống văn bản về cơ chế, chính sách, kế hoạch của Trung ương và của tỉnh mất nhiều thời gian để xây dựng, triển khai, nghiên cứu áp dụng. Đến cuối tháng 5/2022 các Chương trình MTQG mới được giao kế hoạch vốn, do đó đa số các đơn vị, địa phương khó khăn trong việc tổ chức triển khai, bố trí vốn đối ứng thực hiện.

- Cơ chế áp dụng chính sách giảm nghèo và an sinh xã hội, DTTS của Trung ương thực hiện chưa đồng bộ, dẫn đến việc triển khai thực hiện ở địa phương còn lúng túng.Việc phối hợp giữa các cấp, ngành và các tổ chức chính trị - xã hội chưa hiệu quả. Trong quá trình triển khai thực hiện các Chương trình MTQG, có nhiều văn bản hướng dẫn thực hiện dự án, tiểu dự án đã được các Bộ, ngành Trung ương ban hành, tuy nhiên nội dung hướng dẫn còn mang tính chất chung chung, chưa cụ thể, một số văn bản hướng dẫn thiếu đồng bộ so với các quy định hiện hành còn hiệu lực; có một số nội dung thuộc thẩm quyền các Bộ, ngành Trung ương ban hành đến nay chưa được quy định dẫn đến việc khó khăn trong quá trình triển khai thực hiện tại địa phương.

- Việc triển khai thực hiện công tác giảm nghèo chủ yếu được triển khai, cụ thể hóa tại cơ sở. Tuy nhiên, phần lớn đội ngũ cán bộ làm công tác giảm nghèo ở cơ sở đều kiêm nhiệm, khối lượng công việc nhiều, điều kiện làm việc, phụ cấp chưa tương xứng ảnh hưởng đến chất lượng, hiệu quả thực hiện nhiệm vụ được giao.

- Đa số người đồng bào DTTS trên địa bàn tỉnh không có điều kiện sản xuất, xuất phát điểm về kinh tế thấp, do đó mặc dù triển khai đồng bộ các chương trình, chính sách về công tác dân tộc, tuy nhiên hiệu quả đem lại chưa cao và chưa chuyển biến mạnh.

- Dân di cư tự do đến tỉnh Đắk Nông đa số là hộ nghèo, hộ mới tách ra từ hộ nghèo và là người đồng bào DTTS, đến sinh sống tại các vùng sâu, vùng xa của tỉnh để làm nông nghiệp, do đó việc quản lý, quy hoạch, thực hiện các chế độ, chính sách đối với nhóm đối tượng này gặp nhiều khó khăn.

- Dân di cư tự do mặc dù đã được kiểm soát, không gia tăng trong những năm gần đây, tuy nhiên vẫn còn một số lượng lớn hộ dân di cư tự do đã đến từ những năm trước chưa được bố trí ổn định. Tình trạng dân di cư tự do đã gây nên những hệ lụy không nhỏ trong phát triển kinh tế, an ninh trật tự, xã hội, giảm nghèo bền vững và bảo vệ tài nguyên môi trường. Các địa bàn cơ sở (Tuy Đức, Đắk Glong) có người dân di cư tự do đi và đến đều gặp áp lực lớn trong công tác giảm nghèo, công tác dân tộc. Không chỉ phá vỡ các quy hoạch, kế hoạch của các địa phương, tình trạng di cư tự do còn làm xáo trộn đời sống của người dân sở tại và làm phát sinh những vấn đề xã hội phức tạp, gây mất an ninh trật tự dẫn đến việc quản lý hộ nghèo, giải quyết việc làm và đầu tư thực hiện chính sách hỗ trợ đối với vùng di cư tự do gặp khó khăn trong quá trình tổ chức thực hiện.

- Công tác tuyên truyền, vận động, nâng cao nhận thức về giảm nghèo chưa được thường xuyên, sâu rộng. Mặt khác, trình độ dân trí đồng bào DTTS chưa đồng đều, chất lượng nhân lực thấp, một số bộ phận người nghèo đồng bào DTTS thiếu ý chí vươn lên thoát nghèo, trông chờ, ỷ lại vào sự hỗ trợ của Nhà nước, cộng đồng.

- Tỷ lệ hộ nghèo giảm qua các năm, tuy nhiên vẫn còn cao so với tỷ lệ hộ nghèo toàn khu vực Tây Nguyên; các hộ thoát nghèo nhưng thiếu bền vững, tỷ lệ hộ thoát nghèo nhưng chuyển sang cận nghèo còn cao; số lượng hộ thoát nghèo vươn lên khá giả còn hạn chế và nguy cơ tái nghèo cao khi có tác động của các yếu tố bên ngoài; mặt khác một bộ phận người nghèo, người DTTS còn thiếu ý chí vươn lên phát triển kinh tế, còn tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào hỗ trợ của Nhà nước, cộng đồng.

Để tiếp tục phát huy hiệu quả công tác chăm lo đời sống vật chất - tinh thần cho đồng bào DTTS trên địa bàn tỉnh trong thời gian tới, cần thực hiện một số nhiệm vụ sau:

- Hai là, Việc triển khai, thực hiện Chương trình phải có trọng tâm, trọng điểm và bền vững, tập trung cho các xã, thôn, bon, buôn ĐBKK; giải quyết các vấn đề bức xúc, cấp bách nhất; ưu tiên hỗ trợ hộ nghèo, các nhóm DTTS khó khăn nhất; hỗ trợ trực tiếp đến các hộ DTTS nghèo; hộ nghèo dân tộc Kinh sinh sống ở xã, thôn, bon, buôn ĐBKK.

- Ba là, Tăng cường công tác tuyên truyền vận động đồng bào DTTS thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước về công tác dân tộc, chính sách dân tộc và đại đoàn kết dân tộc; tuyên truyền sâu rộng các chính sách dân tộc; tuyên truyền việc bảo tồn, phát huy giá trị truyền thống tốt đẹp, di sản văn hóa vật thể, phi vật thể của các DTTS (tiếng nói, chữ viết, trang phục, ẩm thực, lễ hội của các DTTS...) gắn với phát triển du lịch, vận động xóa bỏ các tập tục lạc hậu.

- Bốn là, Thực hiện bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa vật thể và văn hóa phi vật thể của các DTTS; huy động nguồn lực của toàn xã hội cùng tham gia giữ gìn, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa của các DTTS Việt Nam, tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức, ý thức bảo vệ và phát huy di sản văn hóa của các DTTS; bảo tồn và phát huy lễ hội truyền thống tốt đẹp của các DTTS, xây dựng, nhân rộng sản phẩm văn hóa phục vụ phát triển du lịch tại các địa phương.

- Năm là, Tăng cường chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác kiểm tra, giám sát việc triển khai thực hiện chính sách, chương trình phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS tại địa phương, chú trọng kiểm tra, giám sát các dự án đầu tư cơ sở hạ tầng thiết yếu tại các huyện có tỷ lệ hộ nghèo cao để kịp thời phát hiện và uốn nắn những sai sót trong quá trình thực hiện; đồng thời, nhân rộng và khen thưởng mô hình mới, cách làm hiệu quả.

- Sáu là, Huy động, bố trí nguồn vốn để thực hiện các chính sách giảm nghèo đặc thù của tỉnh, chương trình, dự án đầu tư phát triển, hỗ trợ phát triển sản xuất cho các buôn, bon có đông đồng bào DTTS và thực hiện tốt công tác kêu gọi, thu hút các nguồn vốn để đầu tư cho các bon, buôn đã được quy hoạch. Trước mắt cần ưu tiên vốn đầu tư cho các bon, buôn chưa được đầu tư, tỷ lệ hộ nghèo cao và trọng điểm về an ninh trật tự.

Tống Hằng