Tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa “Soi đường cho sự phát triển kinh tế, xã hội”
Tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 1948, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: "Văn hóa soi đường cho sự phát triển và tiến bộ của xã hội".
Tư tưởng này của Người thể hiện tầm nhìn vượt thời đại khi nhấn mạnh vai trò dẫn dắt của văn hóa trong sự phát triển của mỗi quốc gia. Ngày nay trong sự nghiệp đổi mới, hội nhập và phát triển đất nước, Văn hóa giữ vai trò là là hệ giá trị định hướng điều chỉnh nhận thức tư duy, hành vi của mỗi cá nhân, cộng đồng và xã hội, Văn hóa thực sự “soi đường cho quốc dân đi”.
Thực tiễn khẳng định, Văn hóa là cơ sở tạo nên đời sống xã hội, là đặc trưng của xã hội loài người. Quan trọng hơn, con người vừa là chủ thể của văn hóa vừa là sản phẩm của văn hóa. Văn hóa là toàn bộ những sáng tạo vật chất và sáng tạo tinh thần của con người.
Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng: “Trong công cuộc kiến thiết nước nhà có bốn vấn đề cùng phải chú ý đến, cùng phải coi trọng ngang nhau: chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa”. Như vậy, văn hóa được Người quan niệm như là một trong bốn lĩnh vực cấu thành đời sống xã hội và văn hóa cần phải được coi trọng ngang với chính trị, kinh tế, xã hội. Tư tưởng của Người một mặt nhấn mạnh vai trò quan trọng của văn hóa, ngang với các lĩnh vực trọng yếu khác, mặt khác phê phán việc quan điểm coi nhẹ lĩnh vực văn hóa, coi văn hóa như lĩnh vực phụ, ăn theo các lĩnh vực khác, không thấy vai trò nền tảng, vai trò sáng tạo, dẫn dắt của văn hóa.
Quán triệt tư tưởng của Hồ Chí Minh, Nghị quyết Hội nghị lần thứ IX Ban Chấp hành Trung ương khóa XI về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước đã xác định quan điểm chỉ đạo: “Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, là mục tiêu, động lực phát triển bền vững đất nước. Văn hóa phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội”.
Đúng vậy, nếu kinh tế là nền tảng vật chất của xã hội thì văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội. Là nền tảng tinh thần của xã hội, văn hóa vừa là mục tiêu, vừa là động lực, vừa là nguồn lực nội sinh quan trọng nhất của phát triển kinh tế - xã hội. Chăm lo văn hóa chính là chăm lo củng cố nền tảng tinh thần của xã hội. Thiếu nền tảng tinh thần tiến bộ và lành mạnh; không quan tâm giải quyết tốt mối quan hệ giữa phát triển kinh tế với phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng bước và từng chính sách phát triển thì không thể có sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Văn hóa là kết quả của kinh tế, đồng thời là động lực của sự phát triển kinh tế. Các nhân tố văn hóa gắn kết chặt chẽ với đời sống và hoạt động xã hội trên mọi phương diện (chính trị, kinh tế, xã hội, luật pháp, kỷ cương,...) trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội. Động lực của sự phát triển kinh tế - xã hội cũng phải được tìm trong văn hóa, trong nguồn lực con người, trong tiềm năng sáng tạo của con người và trong các giá trị di sản văn hóa của dân tộc và tinh hoa văn hóa nhân loại. Phát triển không chỉ là tăng trưởng kinh tế, chạy theo tăng trưởng kinh tế với bất cứ giá nào; không phải là hy sinh mặt xã hội, hy sinh văn hóa, hy sinh phẩm giá con người. Phát triển phải nhằm mục tiêu văn hóa, vì xã hội công bằng, dân chủ, văn minh, vì tự do, hạnh phúc của con người, vì phúc lợi của Nhân dân. Đây mới là sự phát triển bền vững, toàn diện, bao trùm mà Bác Hồ và Đảng ta nhất quán chủ trương.
Quan điểm, tư tưởng về văn hóa nghệ thuật của Hồ Chí Minh luôn luôn có ý nghĩa định hướng cho việc xây dựng nền văn hóa, văn nghệ cách mạng nước ta. Các Văn kiện của Đảng về văn hóa, văn nghệ thời kỳ đổi mới, nhất là Nghị quyết Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương khóa VIII về xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; Nghị quyết Hội nghị lần thứ chín Ban Chấp hành Trung ương khóa XI về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước đã kế thừa, bổ sung và làm phong phú tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa, nghệ thuật. Quán triệt và thực hiện thành công các Nghị quyết quan trọng này là góp phần thực hiện những chỉ dẫn quý báu của Người về văn hóa, nghệ thuật. Đó cũng là những việc làm hết sức ý nghĩa trong việc góp phần bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng ta, đấu tranh chống lại những quan điểm sai trái, thù địch trên lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật hiện nay.
Đoàn Văn Kỳ