Chủ tịch Hồ Chí Minh là người sáng lập, người thầy vĩ đại của báo chí cách mạng Việt Nam. Trong hơn nửa thế kỷ vừa hoạt động cách mạng vừa cầm bút, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã có hàng ngàn bài viết, với hàng trăm bút danh khác nhau, được đăng ở nhiều báo trong, ngoài nước bằng nhiều thứ tiếng: Việt, Pháp, Hán, Nga, Anh... với đa dạng các chủ đề.
Những bài viết của Người có văn phong độc đáo, gần gũi, dễ hiểu, được bạn đọc khắp năm châu đón nhận, mến mộ. Không chỉ viết báo, Chủ tịch Hồ Chí Minh còn làm mọi công việc liên quan đến “nghề báo” như: tổ chức, lãnh đạo, chỉ đạo việc làm báo, sửa bài, biên tập, in ấn, phát hành… Thực tiễn phong phú đó đã góp phần tạo nên tư tưởng Hồ Chí Minh về báo chí cách mạng - một di sản vô cùng quý giá, đặc biệt mà Bác đã để lại cho thế hệ sau.
Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: báo chí của ta thì cần phải phục vụ nhân dân lao động, phục vụ chủ nghĩa xã hội, phục vụ cho đấu tranh thực hiện thống nhất nước nhà, cho hoà bình thế giới. Chính vì thế, “Tất cả những người làm báo (người viết, người in, người sửa bài, người phát hành,...) phải có lập trường chính trị vững chắc”[1]. Đường lối chính trị đúng thì những việc khác mới đúng được. Các báo chí của ta đều phải có đường lối chính trị đúng. Báo chí là để phục vụ nhân dân, để tuyên truyền giải thích đường lối, chính sách của Đảng và Chính phủ, cho nên phải có tính chất quần chúng và tinh thần chiến đấu. Do đó, mỗi nhà báo khi viết một bài báo, thì tự đặt câu hỏi: “Viết cho ai xem? Viết để làm gì? Viết thế nào cho phổ thông dễ hiểu, ngắn gọn dễ đọc? Khi viết xong, thì nhờ anh em xem và sửa giùm”[2]. Không được tự ái, tự cho bài của mình là “tuyệt” rồi. Đồng thời, phải tuyệt đối tránh các lỗi: viết quá dài “dây cà ra dây muống”, không hợp với trình độ và thời giờ của quần chúng; đưa tin tức hấp tấp, thiếu thận trọng; là lộ bí mật; dùng chữ nước ngoài quá nhiều và nhiều khi dùng không đúng.
Bên cạnh đó, Người nhắc nhở: “Nhiệm vụ của báo chí là phục vụ nhân dân, phục vụ cách mạng”[3]; “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng”[4]. Để hoàn thành nhiệm vụ vẻ vang, người làm báo và cơ quan báo chí phải luôn “cố gắng trau dồi tư tưởng, nghiệp vụ và văn hóa”; “nắm vững chủ trương, chính sách của Đảng và Chính phủ; đi sâu vào thực tế, đi sâu vào quần chúng lao động”[5]. Thực tế, nhìn vào công cuộc đấu tranh cho sự nghiệp độc lập, tự do, hạnh phúc của dân tộc Việt Nam, hoạt động báo chí của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã phản ánh rõ nét phong cách làm báo của Người.
Nhận thức được tầm quan trọng của báo chí, trong thời gian hoạt động tại Pháp, Liên Xô và Trung Quốc, các tác phẩm báo chí của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc được đăng tải trên các tờ báo Le Paria, L'Humanite, La Vie Ouvrière, tập san Inprekorr và một số ấn phẩm khác. Đặc biệt, tác phẩm Bản án chế độ thực dân Pháp được Người viết bằng tiếng Pháp, xuất bản lần đầu tiên tại Pari năm 1925 là một bản cáo trạng đanh thép, vạch mặt, lên án chế độ cai trị độc ác, dã man của thực dân Pháp tại Đông Dương.
Thời gian hoạt động cách mạng ở Trung Quốc, Người đã sáng lập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, xuất bản tờ Báo Thanh niên - cơ quan ngôn luận của Hội. Đây là tờ báo cách mạng đầu tiên của Việt Nam do Nguyễn Ái Quốc sáng lập, trực tiếp chỉ đạo và là cây bút chủ chốt. Cũng trong thời gian hoạt động cách mạng ở Trung Quốc, Người đã viết cuốn sách Đường Kách mệnh (1927), nhằm tiếp tục củng cố những quan điểm của Bản án chế độ thực dân Pháp, nêu rõ những bài học về cách mạng, vai trò lãnh đạo của Đảng, con đường giải phóng, xây dựng đất nước. Bên cạnh việc viết báo, Người trực tiếp tổ chức và sáng lập các tờ báo như Công nông, Lính cách mệnh ở Trung Quốc, Thân ái ở Thái Lan, Đỏ ở Hương Cảng (Hồng Kông). Người vừa làm Tổng Biên tập, vừa tổ chức bài vở, in ấn, phát hành các tờ báo với mục đích truyền bá những tư tưởng cách mạng vào trong nước.
Từ tháng 12-1938 đến tháng 7-1939, trên báo Notre voix (Tiếng nói của chúng ta) xuất hiện một số bài báo dưới đề mục chung “Thư từ Trung Quốc”, ký tên là Lin. Đó chính là những bài báo của Hồ Chí Minh dưới danh nghĩa một nhà báo Trung Quốc. Những bài báo đã mô tả những hành động dã man của quân xâm lược Nhật và tinh thần chiến đấu ngoan cường của nhân dân Trung Quốc chống lại chúng. Cuối năm 1940, Người viết một loạt 10 bài đăng trên tờ Cứu vong nhật báo của Trung Quốc với bút danh Bình Son. Những tác phẩm này thể hiện cái nhìn sắc sảo, cách viết châm biếm về các sự kiện liên quan đến cục diện các nước đế quốc, thực dân trong Chiến tranh thế giới lần thứ hai.
Dấu ấn nổi bật trong hoạt động báo chí thời kỳ này của Hồ Chí Minh là việc thành lập, tổ chức hoạt động tờ báo Việt Nam độc lập (năm 1941), Lúc này, tờ báo chính là công cụ tuyên truyền, cổ động, tổ chức và lãnh đạo cách mạng. Ngày 1-8-1941, báo Việt Nam độc lập ra số đầu tiên đánh số 101 với ý nghĩa là sự tiếp nối của những tờ báo cách mạng trước đó. Lúc đầu, báo là cơ quan tuyên truyền của Ban Việt Minh tỉnh Cao Bằng. Từ sau số 186, Việt Nam độc lập trở thành tờ báo của Liên Tỉnh bộ Việt Minh 3 tỉnh Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn. Người không chỉ tổ chức, chỉ đạo mà còn trực tiếp duyệt bài, viết bài, sửa bài, tham gia trinh bày, minh họa và in, phát hành tờ báo. Ngoài những bài chính luận, Người còn viết nhiều tác phẩm thơ, diễn ca, trong đó có loạt bài theo thể lục bát, động viên cổ vũ các tầng lớp nhân dân đứng lên đoàn kết đấu tranh, cứu nước, cứu nhà.
Trong kháng chiến chống Pháp, mặc dù bận rộn nhưng Người vẫn thường xuyên viết bài đăng trên các báo: Sự thật, Cứu quốc, Nhân dân, Vệ quốc quân,... Hàng trăm bài báo thời sự về cuộc kháng chiến kiến quốc của dân tộc luôn đi kèm các quan điểm chỉ đạo kịp thời như: Chiến lược của quân ta và của quân Pháp (báo Cứu quốc, 13-12-1946), Người tuyên truyền và cách tuyên truyền (báo Sự thật, 26-6-1947), tác phẩm Dân vận (báo Sự thật, 15-10-1949) …Bên cạnh đó, nhằm kịp thời tuyên truyền, động viên nhân dân đấu tranh cách mạng và lao động sản xuất, Người viết một số tập sách như: Sửa đổi lối làm việc (1947); cần, kiệm, liêm, chính (1949); Thường thức chính trị (1953) …với văn phong giản dị, ngắn gọn, dề hiểu, gần gũi với nhân dân lao động.
Trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, Chủ tịch Hồ Chí Minh tích cực viết bài đăng trên các báo trong và ngoài nước. Chủ đề chính các bài báo của Người thời gian này là xây dựng đất nước, đấu tranh giải phóng dân tộc, với các bút danh như Trần Lực, T.L, Chiến sĩ, Hồ Chí Minh. Để kịp thời động viên nhân dân miền Bắc hăng hái trong xây dựng chủ nghĩa xã hội, nâng cao sức sản xuất sản phẩm phục vụ cho cách mạng, phục vụ cho tiền tuyến, cho miền Nam ruột thịt, hoàn thành kế hoạch 5 năm lần thứ nhất (1960-1965), Người có loạt bài đăng trên báo Nhân Dân về phương châm phát triển sản xuất: Nhiều (03-3-1960), Nhanh (05-3- 1960), Tốt (09-3-1960), Rẻ (11-3-1960)…Đặc biệt, trong thời kỳ này, Người cũng tích cực viết cho một số báo, tạp chí nước ngoài, chủ yếu là báo chí Liên Xô như: Tình hữu nghị vô sản thắng lợi (báo Tin tức - Liên Xô, ngày 7-01-1959); Lênin, người thầy vĩ đại của cách mạng Việt Nam (báo Sự thật, ngày 22-4-1962), 45 năm đấu tranh anh dũng, 45 năm thắng lợi vẻ vang (báo Sự thật - Liên Xô, ngày 07-11-1962)...
Ngoài ra, công tác xây dựng Đảng luôn là lĩnh vực được Người đặc biệt quan tâm. Tác phẩm Đạo đức cách mạng (đăng trên Tạp chí Học tập, số 12-1958) đã tổng kết lý luận về đạo đức cách mạng hay các bài viết như Tự phê bình, phê bình, sửa chữa (báo Nhân Dân, 26-7-1956), Phải xem trọng ý kiến của quần chủng (báo Nhân Dân, 21-8-1956)...
Có thể khẳng định, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã để lại di sản báo chí phong phú cho toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta. Tiếp tục kế tục sự nghiệp báo chí Hồ Chí Minh, trong giai đoạn hiện nay, báo chí cách mạng Việt Nam tiếp tục khẳng định vai trò vừa là công cụ đắc lực để tuyên truyền, vừa định hướng cho việc vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, cương lĩnh, đường lối của Đảng vào thực tiễn ở từng chặng đường cách mạng của đất nước; đồng thời, là vũ khí sắc bén bảo vệ Đảng, bảo vệ Nhà nước, bảo vệ chế độ và nhân dân, đấu tranh với các hoạt động chống phá của các thế lực thù địch; tiếp tục thể hiện vai trò quan trọng trong tham gia xây dựng Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh, gắn với phát huy sức mạnh, quyền làm chủ của Nhân dân.
Cẩm Trang
[1] Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, H, 2011, t.12, tr.166
[2] Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, H, 2011, t.13, tr.466.
[3] Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, H, 2011, t.13, tr.463.
[4] Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, H, 2011, t.13, tr.466.
[5] Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, H, 2011, t.13, tr.466